Zgryz krzyżowy to jedna z wad zgryzu diagnozowanych przez ortodontów zarówno u dzieci, jak i dorosłych pacjentów. Na czym polega ta nieprawidłowość i jakie są najpopularniejsze sposoby jej skorygowania?
Czym jest zgryz krzyżowy i jakie są jego przyczyny?
Gdy zgryz jest prawidłowy, to górne zęby zachodzą na dolne uzębienie na wysokość 2-3 mm. Krzyżowy zgryz ma miejsce w przypadku odwrotnej zależności – dolne zęby zachodzą na górne. Wada może występować zarówno na całym łuku, jak i jedynie na niektórych odcinkach, np. bocznym (tzw. zgryz krzyżowy boczny). Uwzględniając kierunek przestrzenny rozwoju wady, zgryz krzyżowy zalicza się do grupy poprzecznych wad zgryzu.
Jakie są przyczyny zgryzu krzyżowego? Lista czynników mogących przyczynić się do wykształcenia się tej wady jest długa. Znajdują się na niej:
- Wady wrodzone i uwarunkowania genetyczne.
- Komplikacje podczas ciąży – np. choroba wirusowa.
- Szkodliwe nawyki – np. ssanie palca, oddychanie przez usta czy zbyt długie używanie przez dziecko smoczka.
- Zgrzytanie zębami.
- Nieprawidłowe wypełnienia stomatologiczne zębów lub braki w uzębieniu, które doprowadziły do przesunięcia się zębów.
Zgryz krzyżowy u dorosłych objawia się zauważalnymi zmianami rysów twarzy. Pacjent może zauważyć u siebie m.in. asymetrię warg (warga dolna jest przesunięta) czy dominację dolnej części twarzy nad górną (gdy ma miejsce zgryz krzyżowy całkowity). Zaobserwowanie takich zmian powinno skłonić do jak najszybszego umówienia się na wizytę u ortodonty.
Jakie są rodzaje zgryzu krzyżowego?
W zależności od tego, na jakim odcinku zęby dolne zachodzą na górne, wyróżnia się: zgryz krzyżowy całkowity, zgryz krzyżowy przedni i zgryz krzyżowy boczny.
Zgryz krzyżowy całkowity
Gdy połowa łuku zębowego dolnego nachodzi na łuk górny, ortodonci mówią o zgryzie krzyżowym całkowitym.
Zgryz krzyżowy przedni
Charakterystyczne dla zgryzu krzyżowego przedniego jest zachodzenie przednich dolnych zębów na górne przednie.
Zgryz krzyżowy boczny
Jak wskazuje nazwa, zgryz krzyżowy boczny rozpoznaje się, gdy dolne zęby boczne nachodzą na górne zęby boczne. Ta wada może występować tylko z jednej strony (zgryz krzyżowy boczny jednostronny) lub z obu stron (zgryz krzyżowy boczny obustronny).
Zgryz krzyżowy – leczenie
Jak wyleczyć zgryz krzyżowy? Ścieżka leczenia zależy od wieku pacjenta. Im wcześniej trafi on do gabinetu ortodontycznego, tym mniej inwazyjnych metod wymaga korekcja tej wady.
U dzieci leczenie zgryzu krzyżowego najczęściej odbywa się przy współpracy z logopedą. Dziecko może korzystać jedynie z ruchomego aparatu ortodontycznego (z uwagi na niezakończony wzrost kości) i jednocześnie pracować nad wyeliminowaniem szkodliwych nawyków. Sprawdzają się tu ćwiczenia logopedyczne opracowane z myślą o korygowaniu wad zgryzu. Ćwiczenia na zgryz krzyżowy obejmują m.in. ćwiczenia oddechowe.
Leczenie zgryzu krzyżowego u dorosłych najczęściej polega na wdrożeniu aparatu ortodontycznego. Jeżeli wada jest zaawansowana, może nie obejść się bez interwencji chirurga szczękowo-twarzowego.
Leczenie ortodontyczne
W przypadku wady, jaką jest zgryz krzyżowy, aparat ortodontyczny pozwala wyrównać krzywe zęby lub rozbudować łuk zębowy, aby wyeliminować stłoczenia zębów. Najczęściej ortodonci stosują aparat stały, który działa na zęby z określoną siłą i przesuwa je w ustalonym kierunku. To, jaki typ stałego aparatu ortodontycznego zostanie założony u pacjenta, zależy od ortodonty.
Stały aparat ortodontyczny nie musi być widoczny. Pacjenci oczekujący dyskretnego leczenia mogą zdecydować się np. na aparat lingwalny.
Leczenie operacyjne
Operacja szczękowa u dorosłych pacjentów ze zgryzem krzyżowym często jest niezbędna. Ma to związek z zakończeniem wzrostu kości. Aparat ortodontyczny pozwala wyprostować zęby, ale nie zawsze rozwiązuje problem w sposób kompleksowy – może nie mieć wpływu na wzajemne położenie szczęki i żuchwy. Jeżeli wada jest zaawansowana, często nie obejdzie się bez współpracy chirurga szczękowo-twarzowego z ortodontą.
O ścieżce leczenia zgryzu krzyżowego decyduje ortodonta po przeprowadzeniu wywiadu i badania oraz zapoznaniu się z dokumentacją pacjenta.
Skutki nieleczonego zgryzu krzyżowego
Zgryz krzyżowy nie powinien być lekceważony. Ta wada zgryzu ma wpływ na funkcjonowanie całego układu żucia. Przy zaawansowanym zgryzie krzyżowym lekarze obserwują m.in.:
- Asymetrię sił zgryzowych. Pracują głównie mięśnie tej strony, po której występuje zgryz krzyżowy.
- Pojawienie się zgryzu przewieszonego. Ta wada ortodontyczna wyróżnia się tym, że zęby górne i dolne się nie stykają.
- Głośne trzaskanie. Ten charakterystyczny dźwięk pojawia się, gdy pacjent otwiera szeroko usta.
Wszystko to przekłada się na komfort pacjenta w czasie wykonywania podstawowych czynności – mówienia, czy jedzenia. Dodatkowo powstałe zmiany w rysach twarzy mogą być źródłem kompleksów i niekorzystnie wpływać na samopoczucie.
